50 نکته کلیدی در تنظیم قرارداد
اگر بخواهید قراردادی محکم، شفاف و قابل‌اجرا بنویسید، باید از همان ابتدا چارچوب‌های حقوقی، مالی و اجرایی را صریح و عددی مشخص کنید. این چک‌لیست ۵۰ موردی، خلاصهٔ تجربهٔ بررسی و تنظیم صدها قرارداد است تا هنگام نگارش، هیچ بند حیاتی از قلم نیفتد. در هر بند، روی معیارهای سنجش‌پذیر (تاریخ، عدد، مرجع تأیید) تأکید شده تا قرارداد، در عمل هم قابل اتکا باشد نه فقط روی کاغذ.
۱) ارکان هویتی و دامنهٔ قرارداد
- عنوان و نوع قرارداد: عنوان باید نوع و موضوع را روشن کند (مثلاً: «قرارداد پیمانکاری اجرای…»).
- طرفین و نمایندگان: نام/شناسه ملی/نشانی/سمت و حدود اختیار نماینده به‌صورت روشن ضمیمه شود.
- تعاریف کلیدی: اصطلاحات مبهم را تعریف عملیاتی کنید (کار، تحویل موقت، نقص، روز کاری…).
- موضوع قرارداد: محدودهٔ کار/خدمت/کالا را دقیق، با خروجی قابل اندازه‌گیری بنویسید.
- محدوده مکانی اجرا: آدرس/پلاک/محل تحویل/محیط اجرا با جزئیات درج شود.
- مدت و زمان‌بندی مرحله‌ای: شروع/پایان + مایلستون‌های تاریخ‌دار با معیار تحویل هر مرحله.
- اسناد و پیوست‌ها: لیست تمام نقشه‌ها، صورت‌جلسات، RFP، مشخصات فنی، استانداردهای ارجاعی.
- قانون حاکم و زبان قرارداد: در ایران معمولاً قانون مدنی/تجارت؛ نسخهٔ فارسی ملاک تفسیر.
۲) مالی و پرداخت
- مبلغ و ساختار قیمت: مقطوع/فهرست‌بهایی/ساعتی؛ شمول مالیات/عوارض را صریح کنید.
- نحوه و تقویم پرداخت: پیش‌پرداخت/اقساط/پس از تحویل؛ اتصال هر پرداخت به گواهی پیشرفت.
- تعدیل/تغییر قیمت: فرمول تعدیل (شاخص، نرخ ارز، مواد اصلی) یا صراحت در عدم‌تعدیل.
- مالیات و تکالیف قانونی: مسئول پرداخت ارزش‌افزوده/کسر بیمه/عوارض مشخص شود.
- تضمین حسن انجام تعهد: ضمانت‌نامه بانکی/سفته (معادل ۱۰–۱۵٪) و شرایط آزادسازی.
- ضمانت پیش‌پرداخت: اگر پیش‌پرداخت می‌دهید، الزام به تضمین متناظر و مصرف مرحله‌ای.
- حساب امانی (در پروژه/پیش‌فروش): پرداخت‌ها از حساب امانی و برداشت موکول به تأیید ناظر.
۳) کیفیت، تحویل و کنترل
- مشخصات فنی و استانداردها: ارجاع دقیق به نسخه/کد استاندارد؛ معیار پذیرش مشخص.
- کنترل کیفیت و آزمایش‌ها: مرجع آزمایش، دفعات نمونه‌گیری، هزینه‌ها و معیار قبولی.
- تحویل موقت/قطعی: مدارک لازم، مهلت رفع نواقص، ضمانت دوره نگهداشت (Warranty).
- مستندسازی و گزارش‌دهی: دوره گزارش (هفتگی/ماهانه)، فرم‌ها و شاخص‌های عملکرد (KPIs).
- بازرسی و دسترسی: حق بازدید، اعلام قبلی، محدودیت‌ها و الزامات ایمنی/امنیتی.
- نقص و دوباره‌کاری: مهلت رفع نقص، هزینه‌ها، حق کارفرما برای انجام به‌حساب پیمانکار.
۴) تغییرات، ریسک و فورس‌ماژور
- رویه تغییرات (Change Order): نحوه درخواست/قیمت‌گذاری/تصویب؛ اثر بر زمان/هزینه.
- مدیریت ریسک: شناسایی ریسک‌های اصلی و تخصیص روشن (حمل، گمرک، مجوزها…).
- فورس‌ماژور: تعریف محدود و قابل‌استناد، اثر موقت بر تعهدات، تکلیف اطلاع‌رسانی.
- تعلیق کار: شرایط، مدت مجاز، هزینه‌های قابل‌قبول و ازسرگیری.
- انحلال/پایان طبیعی: شرایط تحقق، تسویه نهایی، تکلیف اسناد و تجهیزات.
۵) تعهدات طرفین
- تعهدات کارفرما: تأمین مدارک/دسترسی/پرداخت‌ها/تصمیم‌گیری به‌موقع.
- تعهدات پیمانکار/مشاور: اجرای مطابق اسناد، تأمین نیروی متخصص/تجهیزات، رعایت HSE.
- فرعی‌سازی (Subcontracting): محدودیت واگذاری، معرفی پیمانکار جزء واجدصلاحیت، مسئولیت تضامنی.
- مالکیت تجهیزات/مصالح: زمان انتقال مالکیت/خطر، بیمه و نگهداشت در دوره اجرا.
- حقوق مالکیت فکری: مالکیت خروجی (کد/طراحی/اسناد)، مجوز بهره‌برداری و محرومیت از نقض.
- محرمانگی و داده: دامنهٔ اطلاعات محرمانه، مدت، جریمه افشا، تطبیق با حریم‌خصوصی.
- تعارض منافع و عدم‌تبانی: الزام افشا، ممنوعیت قرارداد موازی مضر، جریمه نقض.
۶) ضمانت‌های اجرایی و جریمه‌ها
- وجه‌التزام تأخیر: نرخ روزانه/هفتگی (مثلاً ۰٫۲۵٪ ارزش بخش معوق تا سقف ۱۰٪)، بدون نیاز به اثبات خسارت.
- شرط اصلاح عملکرد: اخطار کتبی + مهلت cure period؛ در عدم رفع، حق فسخ/جایگزینی.
- تضمین‌های چندلایه: ترکیب ضمانت‌نامه، سفته، ضامن معتبر؛ حق تهاتر با مطالبات.
- خسارت نقض کیفیت: کسر از صورت‌وضعیت/ضبط تضمین در صورت عدم انطباق با استاندارد.
- پیش‌فروش/انتقال منوط به پیشرفت: هر انتقال حق/منافع صرفاً پس از تحقق مایلستون و تأیید کارشناس.
۷) فسخ، خاتمه و تحویل‌گیری نهایی
- فسخ به‌علت نقض اساسی: مصادیق (ترک کار، عدم تمدید بیمه/تضمین، عدم‌پرداخت…)، تشریفات اعلام.
- آثار فسخ: تسویه تا تاریخ فسخ، تحویل اسناد/کارگاه، حق تملک کار ناتمام با قیمت کارشناسی.
- تحویل نهایی و پاک‌سازی: جمع‌آوری تجهیزات، پاک‌سازی محل، تحویل دیتابوک/As-built.
۸) بیمه، ایمنی و الزامات قانونی
- بیمه‌های اجباری: تمام‌خطر پیمانکاران (CAR)، مسئولیت مدنی، حوادث کارکنان؛ ارائه گواهی و تمدید.
- HSE و انضباط کارگاه: PPE، مجوز کار، آموزش؛ جریمه تخلف ایمنی.
- مجوزها و انطباق: مسئول اخذ مجوزهای لازم (شهرداری/نظام مهندسی/وزارت‌خانه‌ها) مشخص شود.
۹) ارتباطات، مستندسازی و اثبات
- روش مکاتبات رسمی: پست سفارشی/سامانه مکاتبات/ایمیل دامنهٔ سازمانی؛ مرجع دریافت.
- جلسات و صورت‌جلسه‌ها: تقویم جلسات، قالب صورت‌جلسه، الزام امضا و بایگانی.
- ادلهٔ الکترونیکی: پذیرش لاگ‌ها/گزارش‌های سامانه به‌عنوان ادله معتبر.
۱۰) حل اختلاف و تفسیر
- تریاژ اختلاف: مذاکره مدیران → میانجی‌گری → داوری یا دادگاه (مرجع/قواعد/محل/زبان).
- تدابیر موقت: امکان اخذ دستور موقت برای صیانت از حقوق (توقیف تضمین/منع انتقال…).
- قواعد تفسیر: اولویت متن اصلی بر پیوست‌های عمومی، اصل حسن‌نیت، تفسیر علیه تهیه‌کننده در ابهام.
نکات طلایی اجرایی
- در هر بند، عدد/تاریخ/مرجع تأیید را بنویسید؛ واژه‌های کلی (متناسب/به‌موقع/کیفی) را با شاخص سنجش جایگزین کنید.
- هر ضمانت، باید مسیر اعمال داشته باشد (اخطار، مهلت Cure، ابزار وصول، سقف و کف).
- پیوست‌ها را شماره‌گذاری و پاراف کنید؛ آنچه ضمیمه نیست، در عمل قابل استناد نیست.
آیا این نوشته برایتان مفید بود؟
