تقسیم سود و زیان در قرارداد مشارکت مدنی و ساخت
یکی از اساسیترین مباحث در قراردادهای مشارکت مدنی و تجاری، موضوع تقسیم سود و زیان میان شرکا است. هدف اصلی طرفین از ورود به شراکت، دستیابی به سود بیشتر است؛ اما احتمال ضرر نیز همیشه وجود دارد و به همین دلیل قانونگذار و عرف تجاری بر لزوم تعیین دقیق سهم هر یک از طرفین در سود و زیان تأکید دارند. بر اساس ماده ۵۷۵ قانون مدنی، «هر یک از شرکا به نسبت سهم خود در نفع و ضرر سهیم میباشد مگر اینکه برای یک یا چند نفر از آنها در مقابل عملی سهم زیادتری منظور شده باشد». بنابراین اگرچه اصل بر تقسیم سود و زیان به نسبت سهم سرمایه است، اما شرکا میتوانند با توافقات مشخص، شرایط دیگری را برای تقسیمبندی در نظر بگیرند.
در این مقاله به بررسی کامل نحوه تقسیم سود و زیان در قراردادهای مشارکت مدنی، مشارکت بانکی و مشارکت در ساخت میپردازیم و نکات حقوقی و کاربردی آن را توضیح خواهیم داد.
قرارداد مشارکت مدنی چیست؟
مشارکت مدنی نوعی قرارداد است که طی آن دو یا چند شخص حقیقی یا حقوقی سرمایههای خود را (چه نقدی و چه غیرنقدی) در هم میآمیزند تا در فعالیتی معین به کار گیرند و سود یا زیان حاصل از آن را میان خود تقسیم کنند. سرمایه شرکا میتواند پول نقد، زمین، تجهیزات یا حتی تخصص و مهارت باشد.
موارد کاربرد قرارداد مشارکت مدنی بسیار متنوع است. از صادرات و واردات کالا گرفته تا احداث پروژههای ساختمانی یا حتی راهاندازی یک کسبوکار کوچک، همه میتوانند موضوع این نوع قرارداد قرار بگیرند.
انواع قراردادهای مشارکت
۱. قرارداد مشارکت در ساخت
این نوع قرارداد بیشتر در حوزه ساختوساز و املاک رایج است. در اینجا معمولاً یک طرف (مالک) زمین یا ملک را در اختیار دارد و طرف دیگر (سازنده) سرمایه، تخصص و توان فنی لازم برای ساختوساز را وارد میکند. سود و زیان حاصل از پروژه بر اساس توافق طرفین تقسیم میشود.
۲. قرارداد مشارکت مدنی بانکی
بانکها نیز میتوانند در قالب عقود اسلامی، با اشخاص وارد شراکت شوند. در این نوع قرارداد، بانک بخشی از سرمایه را تأمین میکند و طرف مقابل نیز سهم خود را وارد میسازد. سپس سود و زیان حاصل از فعالیت اقتصادی به نسبت سهم هر یک تقسیم میشود.
۳. مشارکت مدنی خصوصی
این نوع مشارکت بیشتر میان اشخاص حقیقی یا شرکتهای کوچک رایج است. در اینجا ممکن است یک طرف سرمایه نقدی داشته باشد و طرف دیگر تخصص و مهارت. در نتیجه، هر دو طرف با یکدیگر شریک میشوند و از عواید پروژه سهم میبرند.
اهمیت تقسیم سود و زیان در قرارداد مشارکت
یکی از عوامل اصلی بروز اختلافات در قراردادهای مشارکت، ابهام در تقسیم سود و زیان است. اگر از همان ابتدا سهم هر یک از طرفین بهطور شفاف مشخص نشود، احتمال بروز دعوا و حتی فسخ قرارداد وجود خواهد داشت.
بنابراین، در هر قرارداد مشارکتی لازم است:
- میزان سرمایه نقدی و غیرنقدی هر شریک بهطور دقیق مشخص شود.
- نسبت سود و زیان هر یک از طرفین بهصورت شفاف در قرارداد ذکر گردد.
- نحوه محاسبه سود و زیان و زمان تقسیم آنها تعیین شود.
مبانی قانونی تقسیم سود و زیان
ماده ۵۷۵ قانون مدنی
طبق این ماده، هر یک از شرکا به نسبت سهم خود در سود و زیان شریک هستند مگر اینکه برای یکی از آنها در مقابل انجام کاری خاص سهم بیشتری از سود تعیین شده باشد. این موضوع نشان میدهد که قانون اصل را بر مساوات قرار داده اما راه را برای توافقات متفاوت نیز باز گذاشته است.
ماده ۱۰ قانون مدنی
این ماده اصل آزادی قراردادها را بیان میکند. طبق این اصل، طرفین قرارداد میتوانند هر شرطی را که مخالف صریح قانون و شرع نباشد در قرارداد بگنجانند. بنابراین، طرفین میتوانند نحوه تقسیم سود و زیان را طبق توافق خود تعیین کنند.
نحوه تعیین سهم الشرکه در مشارکت مدنی
در هر قرارداد مشارکتی، ابتدا باید آوردههای شرکا مشخص و ارزشگذاری شود. آوردهها میتواند شامل:
- پول نقد
- زمین یا ملک
- تجهیزات و ماشینآلات
- نیروی انسانی یا تخصص
پس از ارزشگذاری آوردهها، نسبت سرمایه هر شریک به کل سرمایه محاسبه میشود. این نسبت مبنای تقسیم سود و زیان خواهد بود.
تقسیم سود و زیان در مشارکت بانکی
قراردادهای مشارکت بانکی معمولاً بهصورت کوتاهمدت یا یکساله منعقد میشوند. در این نوع قرارداد:
- بانک تا ۸۰ درصد سرمایه را تأمین میکند.
- سود حاصل از مشارکت در پایان دوره محاسبه میشود.
- تقسیم سود بر اساس سهمالشرکه انجام میشود.
بهعنوان مثال، اگر سرمایه کل پروژه ۱۰ میلیارد تومان باشد و بانک ۷ میلیارد و شریک دیگر ۳ میلیارد آورده باشد، سود و زیان پروژه نیز به همین نسبت تقسیم میشود.
تقسیم سود و زیان در مشارکت در ساخت
در قرارداد مشارکت در ساخت، موضوع تقسیم سود و زیان اهمیت بیشتری دارد زیرا معمولاً سرمایههای کلانی در میان است. در اینجا سهم مالک و سازنده بر اساس توافق تعیین میشود.
روشهای رایج تقسیم سود در مشارکت در ساخت:
- تقسیم به نسبت ارزش زمین و هزینه ساخت.
- تقسیم بر اساس تعداد واحدها یا متراژ.
- تقسیم بر اساس ارزشگذاری کارشناسی پس از اتمام پروژه.
چالشهای تقسیم سود و زیان
۱. عدم شفافیت در ارزشگذاری آوردهها.
۲. تغییرات اقتصادی (مانند تورم یا افزایش هزینه ساخت).
۳. اختلاف در تفسیر قرارداد یا شروط آن.
۴. عدم تعیین ضمانت اجرا برای تخلفات.
راهکارهای جلوگیری از اختلاف
- تنظیم دقیق قرارداد با کمک وکیل متخصص.
- ذکر صریح میزان سهم الشرکه هر شریک.
- تعیین مهلت و نحوه تقسیم سود.
- پیشبینی مکانیزم حل اختلاف (داوری یا مراجعه به دادگاه).
دیدگاه تخصصی مرکز قراردادهای پاژ
از نگاه کارشناسان مرکز قراردادهای پاژ، بسیاری از دعاوی ناشی از قراردادهای مشارکت به دلیل عدم تنظیم اصولی قرارداد است. اگر سهم الشرکه و سود و زیان بهطور دقیق در قرارداد ذکر شود، نهتنها از بروز اختلاف جلوگیری میشود بلکه اعتماد میان شرکا نیز افزایش خواهد یافت.
کارشناسان این مرکز توصیه میکنند:
- قبل از انعقاد هرگونه قرارداد مشارکت، تمامی آوردهها دقیقاً ارزشگذاری شود.
- تقسیم سود و زیان بهصورت شفاف و مستند به قانون تعیین گردد.
- ضمانت اجرا برای هرگونه تخلف در قرارداد درج شود.
تقسیم سود و زیان در قرارداد مشارکت یکی از حساسترین موضوعات حقوقی است که بیتوجهی به آن میتواند خسارتهای جبرانناپذیری ایجاد کند. قانون مدنی ایران با تعیین قواعد کلی، اصل را بر تقسیم سود و زیان به نسبت سهم سرمایه گذاشته است؛ اما توافقات شرکا میتواند این اصل را تغییر دهد.
برای اطمینان از صحت قرارداد و جلوگیری از اختلافات آینده، بهترین راهکار استفاده از مشاوران حقوقی متخصص و تنظیم قراردادهای اصولی است.
آیا این نوشته برایتان مفید بود؟
